Borsa çeşitleri

1.Emtia borsaları(ticaret ve zahire borsaları): Genellikle menkul kıymetler borsaları ile birleşmiş halde bulunan emtia (ticaret) borsaları birçok emtia türü üzerine işlem yapılan genel ticaret borsaları, tek tür ticari emtia üzerine işlem yapılan özel ticaret borsaları olmak üzere ikiye ayrılır. Bugün milletlerarası ticarette Viyana, Prag, Linz, Zürich, Paris, Amsterdam, Rotterdam ve dünyanın büyük merkez borsaları olarak New York, Chicago, Winnipeg, Mineapolis, Londra, Liverpool, Kalküta ve Singapur emtia borsaları büyük rol oynamaktadır. Özel emtia borsaları arasında Londra ve New York’taki şeker borsası, Londra kömür borsası, New York, Liverpool, Bombay, İskenderiye ve Saopaulo’daki pamuk borsaları, Kalküta ve Londra’daki jüt ve çin verniği, Bremen, Londra ve New York’taki petrol borsası sayılabilir. Emtia alım satımında ölçüler tek tip olmadığı ve aynı cins malda dahi farklar bulunduğu için bunlar eldeki örneğe göre ve kaynakları ile nitelikleri belirtilerek işlem görür. Ayrıca emtia fiyatı ile birlikte teslimatın nevi ve mahiyeti bakımından a) magaza, antrepo, fabrika v.b. teslimi fiyatı b)fob (free on bord) teslim fiyatı, c)cif (cost and freight) teslim fiyatı v.b de gösterilir.

Emtia alım satımında zaman bakımından şu şekillere uyulur:

a)Loko alım satım Bu satımda mal depo, gümrük antreposu veya borsa yakınında bir yerde bulunur ve işlemin akdinden hemen sonra teslim edilecek nitelikte olur. b) Taşınmakta olan emtia üzerine işlem Satımın yapıldığı sırada mal, demiryolu veya gemi ile taşınma halindedir ve yaklaşık olarak tayin edilebilen bir vadede teslim yerine ulaşacaktır. Denizaşırı ürünler çoğunlukla yolda iken bir alıcı bulmak üzere Avrupa’ya yollanır. Gemi, yükünü boşaltacağı yer için kesin emri alacağı “emir limanı”na hareket eder. Bulunduğu yerden veya emir limanından teslim yerine hareket eder. c) Malın belli bir zaman içinde boşaltılması şartıyla işlem Bu türlü satımda mal, satım sözleşmesinde mutabık kalınan zamanda teslim edilecektir. Bu tür satımın faydası, malın arzını elverişli piyasa şartlarına uydurabilmek bakımından imkân vermesindedir. d) Vadeli işlem Bu halde emtianın belirli bir zaman parçası içinde veya belirli bir vadede teslim veya tesellüm edilmesi gerekir. Satım anlaşmasının yapıldığı sırada, satılan emtia teslim yerinde değildir, satıcıya malın teslimi için belli bir süre verilir. Bu süre, ilgili ticaret dalına ve borsanın bulunduğu yere göre 1-3 aydır. Yaygın olan süre özellikle Amerikan borsalarında 1 aydır. Borsada işlem gören emtianın tesellümü, yukarıda belirtilen hallerde, satıcının ihbarından sonra vukubulur.

2.Menkul kıymetler ve kambiyo borsaları Menkul kıymetler borsalarında başlıca iki türlü işlem yapılır.

a) Kasa işlemi, efektif borsalarında yapılan en basit ve en tanınmış işlem şeklidir. Borsa örf ve adetleri çerçevesinde, peşin alım satım işlemidir.

b) Vadeli işlem, mevzuat, örf ve âdete göre, kesin veya primli olarak belirli bir miktar kıymetli evrak için belli bir kur üzerinden yapılan ve taraflarca kıymetli evrakın teslimi ile satış tutarının ödenmesi hemen değil daha sonraki bir vadede vuku bulan işlemlerdir. Birçok borsada, ifa zamanı olarak “ayin sonu” (ultimo) caridir. Bundan dolayı bu işlemlere “ultimo işlemleri” de denir. Bununla birlikte bazı borsalarda “ayın ortası” (per medio) şeklinde vadeli işlemler de yapılmaktadır. Vadeli işlemlerin özel şekilleri şunlardır:

aa) Kesin işlemler Alıcının kararlaştırılan kıymetli evrakı, mutabık kalınan zamanda, uyuşulan kur üzerinden kesin olarak almayı, satıcının da bunları her halde teslimi taahhüt ettiği işlemlerdir.

bb) Primli işlemler Kesin işlemlerin aksine, işlem yapan taraflardan biri, prim ödemek suretiyle giriştiği işlemden ve onun doğurduğu yükümlülüklerden kaçınabilmek hakkına sahiptir. Yani, borsa işleminin tarafları, giriştikleri işlemle bağlı kalıp kalmamak hususunda, belli bir prim karşılığında, bir seçimlik hakka sahip olurlar.  Bu işlemde primin miktarı ile prim vermek yetkisinin hangi tarafa ait olduğu satım sözleşmesinin yapıldığı sırada tespit olunur. Bu işlemin faydası, menkul kıymetin kurunu kendisi için uygun bulmayan seçimlik hak sahibine daha az bir zararla işlemden ve yükümlülükten kurtulabilme imkânı vermesidir. Söz konusu prim, örf ve âdete göre, hemen veya bozulan anlaşmanın ifası gününde ödenir. Primli işlemlerin bazı özellikler gösteren şekilleri de vardır.

cc) Çift primli işlemler Taraflara, işlemin konusu olan bir miktar kıymetli evrakı, sözleşmenin ifası gününde ya mutabık kalınan daha yüksek bir kur üzerinden alma veya yine evvelce tespit edilmiş olan daha düşük kur üzerinden teslim edebilme hakkı verilir.

çç) Muhayyer işlemler Taraflardan biri, bir prim karşılığında, sözleşmenin ifası gününde, teslim veya tesellüm edeceği kıymetli evrak miktarını tek taraflı olarak artırabilme hakkını elde eder.

dd) Report ve depord işlemleri Bir taraf, vadeli işlemi kıymetli evrakın teslimi için uyuşulan tarihten önce muaccel hale getirilebilir.

3 Döviz borsaları Genellikle kıymetli evrak borsaları ile yer ve zaman bakımından sıkı ilişkide bulunurlar. Fakat ticari hayatta kıymetli evrak borsaları kadar önem taşımazlar. Gerçekten, döviz işlemleri geniş ölçüde borsa dışında yapılır.

4. İş borsaları Türkiye’de işçilerin iş bulmalarına ve çeşitli işler için elverişli işçiler bulunmasına bir amme hizmeti olarak devlet aracılık eder. Bu aracılık hizmeti için Çalışma bakanlığına bağlı İş ve İşçi Bulma Kurumu kurulmuştur. Bu kurumun çeşitli il ve ilçelerde şubeleri vardır. Bundan dolayı iş borsaları yoktur. 

-->