Borsa nedir

Sayı, ölçü veya ağırlıklarına göre belirlenebilen misli eşyanın devletin müsaade ve kontrol altında ve özel hukuk kuralları çerçevesinde alınıp satıldığı ticarete mahsus yer. Borsa oyunu, devlet tahvilleri, dövizler, çeşitli menkul değerler üzerinde kötü niyetle oynanan oyun, yapılan spekülasyon. Borsa simsarı, bir iş anlaşması ile bağlı olmadan, esas veya yardımcı iş olarak, borsa acentelerine iş götürmeyi meslek edinmiş kimse. 

Borsada, işlem gören misli eşyanın hazır bulundurulması veya teşhiri gerekli değildir. Alım satım, örneğe bakılarak veya buna lüzum duyulmadan yapılır. Teslim-tesellüm ile karşılığın ödenmesi hemen yapılmayabilir. Böylece borsada alışveriş, “hazır para- hazır mal” esasına göre iş görülen pazarlarda rastlanmayan bir hareket ve esneklik kazanır. İktisadi açıdan borsalar, belli bir zaman ve yerde ticari ilişkilerdeki arz ve talep mekanizmasının sağlam çalışmasını ve elden geldiği kadar rasyonel bir fiyat teşekkülünü sağlamak için kurulmuş toptan misli eşya sürüm yerleridir. Borsada yapılan işlemler, borsada temsil edilen ticaret dalındaki fiyat teşekkülünü zorunlu olarak etkiler; ilgililer, ticari işlerinde borsa fiyatlarını göz önünde bulundurmak zorundadırlar. Karşılıklı hesap görme, takas veya benzeri amaçlarla yapılan toplantı yerleri (Kliring mahalleri) ile satılacak şeylerin hazır bulundurulduğu pazarlar (haftalık, aylık veya yıllık pazar, panayır ve fuarlar) borsa niteliğinde değildir. Pazar ve panayırların aksine borsalar devamlı bir kuruluş niteliğindedir. Borsada iş görenlerin ticari ikametgâhları çoğunlukla borsa mahallidir. Borsaların başlıca özellikleri şunlardır:   

a.       Borsa zamanı Borsada işlemler her gün belli saatlerde yapılır. İşlem zamanına göre “öğle borsaları” ve “akşam borsaları” deyimleri kullanılır.

b.      Borsa örf ve adetleri Borsa işlemleri kanun, tüzük gibi mevzuatla birlikte uyulması zorunlu örf ve adetlere göre yapılır. Bunlar, yüklü borsa işlemlerini büyük çapta kolaylaştıracak, anlaşmazlıkları hemen hemen tamamen ortadan kaldıracak nitelikte ve borsada işleme yetkili üyeler tarafından önceden kabul edilen, uyulması zorunlu hukuk kurallarıdır.

c.       Kur tespiti Borsada kabul edilen fiyat ve kurlar resmi bir kur tabelasına yazılır ve derhal günlük gazetelere duyurulur. Böylece ilgililer, kendilerini ilgilendiren emtia ve menkul kıymetlerin fiyat ve kurunu en çabuk şekilde haber alabilirler.

d.      Borsada faaliyet gösteren kişilerde aranan vasıflar Borsa işlemlerinin özellikleri dolayısıyla herkesin borsada çalışmasına imkan verilmez, borsada çalışacakların ihtisas, itibar sahibi olması aranır.

e.      Emtia ve menkul kıymetlerin borsa ticaretine kabulü, özellikle borsa kataloguna alınması ve kote edilmesi belli formalitelere bağlıdır.

f.        Borsalar devletin denetim ve gözetimi altında çalışır, Türkiye’de tüzel kişiliği olan kanun kuruluşları niteliğindedir.

Borsaların ilkel şekline misli malların el değiştirdiği, alınıp satıldığı ticaret mahalleri olarak çok eski devirlerde rastlanıyordu. Eski Babilliler, Mısırlılar ve Fenikeliler devrinde borsaların mevcut olduğu ileri sürülmektedir. Tarihçi Th. Mommsen’in eski romalı bankacıların forum’daki başlıca binalarında topantılarını (collegia merkatorum) “Roma borsası” olarak kabul eden görüşü tartışma konusudur. Borsalar İtalya’daki şehir devletlerinde şehir tüccarları tarafından kurulan Loggia’lar ve İspanya’daki Lonja’lar çerçevesinde varlıklarını geliştirdiler. Ortaçağda ün kazanan ve daha gelişmiş olan Venedik, Floransa borsalarında yalnız kambiyo mektubu (bir çeşit kıymetli evrak) üzerinde işlem yapıldığı bilinmektedir. Borsa adı, borsaların meydana gelmesinden çok sonra ortaya çıktı. Bu kelime Flandr’da bir ticaret şehri olan Brugge’deki bir meydanın adından alındı. Asil van der Beurse ailesinin malikânesi önünde bulunan ve onların adına bağlanarak “de Beurse” veya “de Burse” diye anılan meydanda XV. yy.da tüccarlar borsa işleri için toplanıyorlardı. Bu meydanda yapılan ilk faaliyetler 1460 yılında Anvers’de teşkilata bağlandı ve böylece Batı Avrupa’nın en eski borsası ortaya çıktı. Daha sonra borsa kurumu ve adı Avrupa’nın diğer merkezlerine de yayılmağa başladı. Anvers borsası gelişerek 1531 yılında ilk milletlerarası borsa niteliğini kazandı ve modern borsanın öncüsü oldu. Anvers borsasının kapısında “in usum negotiatorum cujuscunque nationis ac linguae” (bütün milletlerin ve dillerin tüccarları için ) sözleri yazılı idi. Gerçekten, bu borsada İngiltere’den, İtalya’dan ve diğer birçok ülkeden ticaret adamları toplanıyordu. Anvers şehrinin ticaret ve alışveriş özgürlüğü, denizaşırı eşya ticaretini geliştirdi. O çağdaki yazarlardan biri, Anvers borsası için “İnsan orada bütün dillerin karmakarışık bir gürültüsünü duyuyordu…. Kısaca Anvers borsası dünyanın her yanından bir parçanın bir araya geldiği küçük bir dünyaya benziyordu” der. Hollanda- Doğu Hindistan (1602) ve Batı Hindistan (1622) kumpanyalarının kurulmasıyla borsa ticareti yeni bir döneme girdi. Amsterdam, milletlerarası ticarette Anvers’in yerini aldı. Hollanda’nın Fransızlar tarafından işgaline kadar Amsterdam, borsa ticaretinde önemli gelişmelere sahne oldu. Vadeli işlemler ilk defa bu borsada yapıldı. Borsa işlemlerinin ircaı ve tasfiyesi burada büyük bir mükemmelliğe ulaştı. XVI. yy.dan itibaren gelişerek zamanımıza ulaşan tanınmış borsalar şunlardır:

Fransa’da Lyon borsası (1595), Toulouse ve Bordeaux borsaları (1595), Nantes borsası (1705).

İngiltere’de XVI2. yy.’ın ikinci yarısında Thomas Gresham tarafından Londra’da kurulan Royal Exchange, 1773’te Stock Exchange haline geldi.

Almanya’da XVI. yy.ın ilk yarısında Augsburg ve Nürnberg, ikinci yarısında Hamburg ve Köln; XVII. yy. başında Königsberg, Lübek, Frankfurt ve Leipzig, XVIII. yy. başında Berlin borsası.

Amerika’da 1792’de kurulan ve bulunduğu sokağın adıyla “Wall Street” diye anılan New York borsası bugün dünyanın en önemli esham ve tahvilat borsasıdır. Wall Street’de yine büyük ve tanınmış zahire,  maden, muhtelif emtia, şeker, kahve ve, petrol borsaları da yer almıştır.

-->